刊於《四方報》越南文版，2013年二月號，中文版並刊於《台灣立報》新移民專欄2013.3.4
文：張郅忻
翻譯：楊玉鶯
圖：mjunkie
車窗外，高聳摩天大樓、巨型廠房交錯林立，外資興建的龐然大物拔山倒樹重新占領此地。原來，它不僅換了名字，亦改變臉目。儘管如此，法式建築、長型摩托車及白色斗笠，童年聽說的南國景貌如今眼前。我不只一次聽阿公談起越南，且難忘他的陶醉神情；甚至臨去時，他口中仍念念不忘期盼能再訪南方國度。也許是這個緣故，「回越南」一事便在心底扎根。
阿公走後，房間擺設保持原狀，惟衣物燒去幾件，顯得空蕩。我撿拾散置地面的幻燈片，想是喪禮時，阿婆匆匆整理遺落。對著入室微光，夏日南國氣息自光影間發散。西貢是熱帶氣候，幻燈片裡的阿公穿白衫，哺娘不在身邊，襯衫依舊挺直。雨後街道，悶熱暑氣蒸散，空氣飄盪椰香，購自美軍二手YASHIKA相機順肩頸垂掛他平袒精實的年輕胸腹。
我隨意問起阿婆：「阿公該時在越南到底有無女朋友？」阿婆輕輕點頭，不經意且無所謂的樣子。性格拘謹、恪遵規矩，不愛與人交往的阿公，令人難以想像他曾有過一段異國戀情。阿婆的反應如飛來碎石把水中人影打亂。
曾於越南工作近十年的阿公突然顯得陌生遙遠，我試圖從光影虛實輪廓裡辨認逝去的浮光瞬影，重新拼湊這個自小養育我的男人。幻燈片除了風景，只有獨照。其中一張他手捧椰子露齒大笑，畫面盡頭，手持相機拍下此刻的人，或許就是阿公的越南情人。她望著他。
如今，相機不再是奢侈品，人手一台，數位影像無限複製重疊，珍重按下快門鍵的時代遠去。我隨簡易旅遊書籍避開大城，走訪小鎮，相機一路不離手，或街路攤商，或花園嬌蕊，或臨海風光，捶扁壓縮過眼時光。
1975年旱季將盡，美軍電台播放白色耶誕，越共游擊隊旗幟升起，西貢機場湧滿奔走人潮，紡織廠台籍員工著急返家。阿婆恰因工廠資助來越，在宿舍裡焦急收拾行李。阿公口裡默數臉盆應歸還王桑女友，鐵鍋該交付陳桑女友云云，阿婆反問：「你的女友呢？」
阿公訥訥未應，手捧魚缸踏出房門，留下一句很快回來，阿婆繼續收拾衣服沒有應聲。兩尾紅魚交錯水缸中，不知窗外戰火，未解俗世情緣，無水世界的喜怒哀樂不曾真正侵犯過牠們。天空依舊蔚藍的短暫午後，阿公把魚缸和共同孕育的生命交還情人。從此告別。
自小至大，我只聽過阿公如何讚許越南進步的下水道設施，濃郁甜蜜的越南咖啡，於她隻字未提。年幼的我曾以塑膠透明水缸養過幾隻孔雀魚，只知觀看，全賴阿公細心照料。正如他不苟言笑養我成人。阿公離開人世年餘，阿婆才將這段往事告訴我，言語沒有妒嫉、只存疼惜。
不能忘記他對我說的最後一句話，彼日我準備離鄉至南方大城工作，病弱的他平躺於床以僅有力量說：「身邊有沒有錢？」那年隻身赴越的他確實一毛錢都無，且須以汗水生出更多錢寄回遠方的家。每回我離家，他會淡淡問起，並自破舊褲袋掏出斑駁褐色皮夾，將幾張紙鈔塞入我手。多少年來，這句話總是毫無重力似地響起、落下，不著痕跡。
阿公口述的南國如童話般無根無際，越南真正走入我的生活，應是五年前阿妗與大叔相識後。
第一次看見阿妗是燦爛夏日午後，我看見一位靦腆女孩坐在家門邊，媒人與阿婆談論著她，她侷促不安低頭喝水，開口說話時猶有濃重越南口音，多年來圍繞其身是隆隆巨響的紡織機。年逾四十的阿叔與未滿三十的她於知名景點約會留影，半年後兩人結婚，她辭去工作，專心顧子。她的女兒、我的堂妹，阿公曾以孱弱手臂擁抱過她，台灣與越南血液在稚嫩身軀裡延續。
或許因為年齡相仿，我們時常聊天。逐漸相熟後，我發現她溫柔外表下的活潑與調皮，符合她僅二十初歲的年紀；我理解她的倔強，出自於多年來在異地立足的勇氣。她進入夜間小學識字班，筆記裡記滿飛揚筆劃中文字。她捧著筆記來問我時，偶而教我幾句越南語，鼻腔與喉嚨的震動不容易發音。她的中文愈來愈好，我的越語卻始終停留在吃飯、你好的幼兒程度。只是幾句簡單問候在這趟旅途中，卻得到許多微笑相應。
我在街道邊的咖啡攤點了杯越南咖啡，和所有人一樣，坐路邊圓板凳，用銀匙攪拌玻璃杯裡的甜蜜。好濃好甜，我想起阿公說起越南咖啡微微笑意。深焙稠膩越南咖啡，伴他度過無數異鄉寂寞夜晚。阿妗曾從越南帶回咖啡沖煮器具，教我調製越南咖啡。阿公說好喝好喝，臉上神情卻與談起回憶裡的滋味不同。其間差異我是此時坐在街道旁，手握玻璃杯裡甜蜜的苦澀才能體會。
如今我立於此地，觸目所見南國街道各種各樣開得毫無顧忌的樹，陪襯東南亞喜愛的粉紅、藍、綠鮮豔色彩的牆面。我被多采多姿顏色及錯縱複雜街道迷亂了，穿梭熟悉而陌生的異域。晃蕩已足夠，我只是來踏踏這裡的土地，而來過的人也走了。
離開越南的前一晚，我做了一個夢，夢裡我還是孩子，阿公牽我的手走進紡織廠。一架架紡織機立於兩側，機器運轉聲張牙奔騰，他神氣地笑，眼神是如此溫柔。
Đan Dệt
Bài:
Trương Chất Hãn
Dịch:
Dương Ngọc Oanh
Ngoài ô kính xe, những tòa nhà chọc trời,
các nhà xưởng to lớn đan xen nhau đứng đó, làn sóng tái dựng với nguồn vốn đầu
tư từ nước ngoài bứng cây phá núi chiếm lĩnh lại vùng đất này. Thì ra, nó không
chỉ đã đổi tên, mà cả diện mạo của nó cũng đã thay đổi. Dù thế, các tòa nhà với
kiến trúc kiểu Pháp, xe gắn máy yên dài cùng những chiếc nón lá trắng, những cảnh
vật mà từ nhỏ tôi được nghe nói về nước Nam nay đều đã hiện ra trước mắt. Không
chỉ một lần nghe ông nội kể về Việt Nam với điệu bộ say đắm, thậm chí trước khi
từ giã cõi đời, ông vẫn nhắc mãi hy vọng được tới thăm đất nước phía Nam lần nữa.
Có lẽ do duyên cớ này mà ý nghĩ “về Việt Nam” đã nảy mầm trong tim tôi.
Sau khi ông nội qua đời, đồ đạc trong phòng
vẫn được bày biện như cũ, chỉ thiếu vài bộ quần áo đã bị đốt đi, không gian
phòng trông thật trống trải. Tôi nhặt những tấm phim âm bản rơi vãi trên nền
nhà, chắc là lúc làm đám tang, bà nội vội vàng thu xếp di vật nên làm rơi
chúng. Bầu trời mùa hè của nước Nam hiện lên qua ánh sáng yếu ớt lọt vào phòng.
Sài Gòn nằm ở khu vực khí hậu nhiệt đới, trong tấm phim âm bản đó, ông nội mặc
chiếc áo sơ mi trắng, vợ không ở cạnh bên nhưng chiếc áo sơ mi của ông vẫn được
ủi thẳng. Mặt đường còn ướt sau cơn mưa, không khí mang mùi đất hầm hập của mùa
hè lẫn với mùi dừa thơm thơm, chiếc máy ảnh YASHIKA cũ mua lại của người lính Mỹ
được đeo trên cổ, treo lủng lẳng trước vòng ngực phẳng tắp và săn chắc của tuổi
trẻ.
Tôi tùy miệng hỏi bà nội: “Lúc ở Việt Nam,
ông nội có bạn gái không hả bà nội?” Bà gật nhẹ đầu, gương mặt thanh thản như
không bận tâm tới câu hỏi này. Thật khó mà tưởng tượng, một người cẩn trọng, kỹ
tính, tuân thủ mọi quy tắc, không thích giao thiệp với người khác như ông lại từng
có một mối tình xuyên quốc gia. Phản ứng của bà cứ như những viên sỏi nhỏ rơi
xuống mặt nước một cách vô tình, phá vỡ hình ảnh phản chiếu của người đang đứng
soi mình trên mặt hồ.
Đột nhiên, hình ảnh người ông từng làm việc
trong gần mười năm ở Việt Nam trở nên lạ lùng và xa xăm đối với tôi, tôi thử
tìm lại những hình ảnh lướt qua trong ký ức mờ nhạt, thử ghép chúng lại theo những
góc cạnh hư thực của thời gian, để hình dung ra người đàn ông đã nuôi nấng tôi
từ tấm bé này. Ngoài phong cảnh ra, phim âm bản cũng chỉ có hình ông nội chụp một
mình. Trong đó có một tấm ông ôm quả dừa, nụ cười tươi rói hở cả răng, đối diện
với hình ảnh này, người cầm máy ảnh ghi lại khoảnh khắc đó, có lẽ chính là người
tình ở Việt Nam của ông nội. Bà ấy đang nhìn ông.
Ngày nay, máy ảnh không còn là thứ hàng xa
xỉ, mỗi người đều có một chiếc, hình ảnh kỹ thuật số cứ được sao chép trùng lặp
vô số lần, thời kỳ của việc thận trọng trong mỗi lần ấn nút chụp ảnh đã qua đi.
Tôi đi theo hướng dẫn của quyển sổ tay du lịch, tôi tránh xa thành phố lớn, đến
các thị trấn nhỏ, suốt lộ trình đó chiếc máy ảnh không hề rời tay, nó thu nhỏ,
nén lại tất cả những hình ảnh đi qua trước mắt tôi, có thể là một cửa hàng bên
đường, có thể là vườn hoa với những búp non tươi tắn, hoặc khung cảnh êm đềm
ven biển.
Năm 1975, tiết trời sắp chuyển sang mùa
khô, đài phát thanh của quân đội Mỹ phát sóng bài hát White Christmas, sân bay
Sài Gòn chen đầy người, họ đang chuẩn bị chạy nạn vì cờ tấn công của du kích Việt
Nam đã phất lên, các nhân viên người Đài Loan ở xưởng dệt cũng khẩn trương chuẩn
bị về nước. Bà nội được công xưởng tài trợ tới Việt Nam ngay khoảng thời gian
đó, ở ký túc xá, bà vừa lo lắng vừa nhanh tay thu dọn hành lý. Ông lẩm bẩm,
thau rửa mặt phải trả cho bà Vương, cái nồi thiếc giao lại cho bà Trần v.v…, bà
nội hỏi: “Còn bạn gái ông thì sao?”
Ông nội lúng túng không nói gì, tay ôm chậu
cá bước ra khỏi phòng, chỉ để lại câu nói là ông sẽ về ngay, bà nội vẫn tiếp tục
thu dọn quần áo, bà không trả lời. Hai con cá màu đỏ vẫn bơi trong chậu, chúng
không biết chiến tranh đang diễn ra ở bên ngoài, cũng không hiểu tình duyên thế
tục, không bị xâm phạm bởi những hỷ nộ ai lạc ở cái thế giới bên ngoài chậu cá.
Buổi chiều ngắn ngủi đó, bầu trời vẫn trong xanh, ông ôm chậu cá mà hai người
cùng nuôi mang trả cho người tình. Họ từ biệt nhau từ đó.
Từ bé đến lớn, tôi chỉ nghe ông nội khen ngợi
về sự tiến bộ của hệ thống thoát nước ở Việt Nam, nghe nói đến mùi vị thơm nồng
ngọt ngào của cà phê Việt Nam mà chưa hề nghe ông nhắc đến bà ấy. Lúc nhỏ, tôi
cũng từng nuôi mấy con cá bảy màu trong cái chậu cá bằng nhựa trong, nhưng tôi
chỉ biết ngắm tụi nó, còn việc chăm sóc nuôi nấng đều do ông nội đảm nhận. Cũng
như cái cách ông cười nói vui vẻ, nuôi tôi nên người mà không hề câu nệ. Ông nội
mất hơn năm, bà nội mới kể lại chuyện này, giọng bà không hề mang chút ganh tị,
chỉ còn lại cảm giác thương xót.
Tôi không thể nào quên được câu cuối cùng
mà ông nói với tôi, ngày đó tôi chuẩn bị rời xa quê hương tới thành phố lớn ở
Việt Nam làm việc, ông đang bệnh nặng nằm trên giường, nhưng vẫn lấy hết sức
bình sinh để hỏi: “Trên người có tiền không?” Năm xưa, khi ông một thân một
mình đến Việt Nam, trên người ông không có lấy một xu, chẳng những vậy, ông còn
phải đổ mồ hôi sôi nước mắt kiếm thêm nhiều đồng tiền nữa để gửi về nhà. Mỗi lần
tôi xa nhà, ông đều nhẹ nhàng hỏi vậy, rồi móc cái bóp màu nâu lỗ chỗ từ trong
túi quần ra, nhét vào tay tôi vài tờ bạc. Bao nhiêu năm nay, câu nói này cứ được
cất lên, rơi xuống một cách nhẹ nhàng mà không hề để lại bất kỳ vết tích nào.
Nước Nam trong lời kể của ông cứ như một
vùng đất huyền bí chỉ có trong truyện cổ tích, và năm năm trước vùng đất này mới
thật sự bước vào cuộc sống của tôi, khi thím và chú tôi gặp nhau.
Lần đầu tiên tôi gặp thím là vào một buổi
chiều hè nắng chói, tôi thấy một cô gái ngồi bên cổng nhà với thái độ rụt rè,
bà mối trò chuyện với bà nội về cô gái đó, còn cô thì cứ hồi hộp cúi đầu uống từng
ngụm nước, giọng nói của cô mang nặng âm điệu tiếng Việt, cô tới Đài Loan mấy
năm, nhưng suốt những năm đó, vây quanh cô là những chiếc máy dệt to tướng luôn
phát ra những âm thanh ồn ào. Chú tôi hơn bốn mươi, chú hẹn hò với cô gái chưa
tới ba mươi này mấy lần, nửa năm sau hai người đám cưới, cô xin nghỉ việc để ở
nhà chăm con. Con gái thím, em họ tôi từng được ông nội bế trên cánh tay yếu ớt,
dòng máu Đài Loan và Việt Nam đang tiếp tục chảy trong cơ thể nhỏ bé đó.
Có lẽ do tuổi tác xấp xỉ nhau, nên chúng
tôi thường hay trò chuyện. Dần dần, sau khi đã quen thân, tôi phát hiện sự hoạt
bát và tinh nghịch được ẩn dấu sau vẻ bề ngoài dịu dàng, rất phù hợp với độ tuổi
mới hơn hai mươi của thím; tôi hiểu sự cứng cỏi của thím được đúc kết từ dũng khí trong suốt những năm làm việc xa nhà.
Thím tới lớp học phụ đạo buổi tối ở trường tiểu học, những con chữ tiếng Trung
bay lượn được viết đầy trong tập. Khi thím cầm quyển tập tới hỏi tôi, cũng sẵn
tiện dạy tôi vài câu tiếng Việt, những từ phải phát âm bằng giọng mũi và cuống
họng thật chẳng dễ tí nào. Tiếng Trung của thím ngày càng tiến bộ, nhưng tiếng
Việt của tôi thì vẫn cứ dậm chân tại chỗ, quanh đi quẩn lại cũng chỉ dừng ở
trình độ mẫu giáo với hai câu “ăn cơm”, “xin chào”. Nhưng, mấy câu hỏi thăm đơn
giản vậy cũng giúp tôi đổi lại được rất nhiều nụ cười trong chuyến du lịch này.
Tôi mua ly cà phê kiểu Việt Nam từ quán cà
phê bên đường, ngồi trên chiếc ghế gỗ tròn con con như những người khác, khuấy
đều cái chất ngọt ngọt trong ly bằng chiếc muỗng nhôm. Sao mà thơm quá ngọt
quá, tôi nhớ lại nụ cười mim mỉm của ông mỗi khi nhắc tới cà phê Việt Nam. Những
ly cà phê Việt Nam rang đậm sánh đặc đã cùng ông trải qua không biết bao nhiêu
đêm dài cô đơn nơi đất khách. Thím từng mang dụng cụ pha cà phê từ Việt Nam
sang, dạy tôi cách pha cà phê Việt Nam. Ông nội cũng khen thơm lắm ngon lắm,
nhưng vẻ mặt của ông khác hẳn với khi ông kể lại những chuyện trong ký ức. Và
cho tới lúc này, khi tôi ngồi bên lề đường, tay cầm cái ly thủy tinh chứa đủ cả
cay đắng ngọt bùi này mới hiểu được ý nghĩa của cái sự khác biệt đó.
Giờ đây, tôi ở nơi này, tận mắt ngắm nhìn
những ngôi nhà có vách tường được sơn bằng màu hồng, màu xanh da trời, màu xanh
lá cây; những màu sắc rực rỡ được yêu thích của vùng Đông Nam Á xen lẫn giữa
các tán cây xòe rộng một cách tự do trên từng con đường của nước Nam. Tôi bị lạc
giữa các màu sắc sặc sỡ và những con đường đan xen chằng chịt, tôi len lỏi giữa
sự quen thuộc và xa lạ ở nơi đất khách. Chỉ cần như thế thôi, vì tôi chỉ đến
đây để xem xem cho biết, còn người từng đến đây thì đã ra đi.
Đêm trước khi
rời Việt Nam, tôi đã nằm mơ. Trong mơ, tôi vẫn là đứa trẻ nhỏ, ông nội nắm tay
dắt tôi đi vào xưởng dệt. Hai bên là những chiếc máy dệt to tướng, đi giữa tiếng
máy dệt rộn ràng, ông nở một nụ cười tươi tắn, ánh mắt vẫn dịu dàng như ngày
nào.
發表文章
